Beyin bir kafatası ile çevrili olduğu için onun üzerinde doğrudan çalışmak zor. Beyne bakmak için manyetizma ya da elektrik aracılığıyla kemiğin ötesini gösterebilecek bir makine kullanmak gerekiyor. Neyse ki bu tür bir makine aracılığı olmadan gözlenebilecek küçük de olsa bir beyin dokusu var: Retina.

Birinin gözlerine baktığınızda, bir bakıma onun beynine de bakmış oluyorsunuz. Londra Moorfields Göz Hastanesindeki araştırmacılar öncülüğündeki bir grup, bu ilişkiden yararlanarak gözün yapısından kişinin bilişsel sağlındaki bozulmalara ilişkin bilgi almanın yollarını aramışlar.

Beyindeki değişikliklerin beyne bağlı sinir dokularında da değişikliğe yol açacağını öngörmüşler. Araştırmacılar çalışmalarını gözün RNFL (retinal sinir lifi tabakası) adlı bölümü üzerinde yoğunlaştırmışlar.

Retinanın en alt tabakası olan RNFL, üstündeki ışığa duyarlı tabaka ile beyindeki sinapslar arasındaki ilişkiyi sağlıyor. Grubun, JAMA Neurology dergisinde yayınlanan araştırması, ince bir RNFL tabakasına sahip insanların bilişsel testlerde başarısız olma olasılıklarının daha yüksek olduğunu gösteriyor.

Biobank adı verilen bir veri bankası

Bu kişiler, yaşlandıkça bilişsel işlevlerinde bozulma yaşamaya da daha yatkınlar. Araştırmacılar bu bilgiye ulaşmak için Britanya’nın Biobank adı verilen bir veri bankasından aldıkları verilerden faydalanmışlar.

Biobank, toplam yarım milyon gönüllüden toplanan verileri içeriyor. Araştırma kapsamında ise söz konusu veritabından yaşları 40 ile 69 arasında değişen 32 bin gönüllünün sağlık verileri, bu kişilerin göz tarama sonuçları ile karşılaştırılmış.

Bu kişiler, araştırma sonucunu etkilememesi açısından diyabeti veya herhangi bir nörodejeneratif hastalığı olmayan kişiler arasından belirlenmiş.

Göz taraması sonuçları ile sağlık verilerinin karşılaştırılması, RNFL tabakası en ince olan yüzde 20’lik grupta olan insanların, RNFL tabakası en kalın yüzde 20’lik gruba göre bilişsel testlerden başarısız olma olasılıklarının daha fazla olduğunu gösteriyor.

Araştırmaya göre ilk grubun en az bir bilişsel testten başarısız olma olasılığı ikinci gruptan yüzde 11 daha fazla. Araştırmanın devamında, baştaki deneklerin küçük bir bölümü üç yıl sonra yeniden teste tabi tutulmuş.

RNFL kalınlığı bakımından alt yüzde 40’lık grubun geçen süre zarfında bilişsel yetilerinde zayıflama görülme olasılığı, en üstteki yüzde 40’lık grubun olasılığının iki katı olarak ölçülmüş. Bu sonuçlar, kuşkusuz kesin bir nedensel ilişkiye değil sadece bir korelasyona kanıt oluşturuyor.

Buna karşın elde edilen sonuçlar, insanlarda göz taramasının bilişsel zayıflamanın teşhis edilmesi, hatta öngörülmesi için kullanılabileceğini düşündürüyor. Bu çok iyi bir haber, özellikle de elimizde öngörü için kullanılabilecek testlerin bulunmadığı demans bakımından.

Şairler gözlerin ruhun aynası olduğunu söylerler. Belki de öyledir. Ama bu araştırma, beyne açılan bir pencere olduklarını kuşkusuz gösteriyor.